بسيج از دیدگاه قرآن

 

عنوان بسیجی از زیبا ترین ، جامع ترین ودوست داشتنی ترین اسمهاست . در قرآن کریم آیاتی را به آن اختصاص داده که به بر خی از آن ها می پردازیم .

 

اولين بسيج عمومى مسلمانان

 

هُوَ الَّذِى أَخْرَجَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِن دِيَارِهِمْ لِأَوَّلِ الحَْشْرِ  مَا ظَنَنتُمْ أَن يخَْرُجُواْ  وَ ظَنُّواْ أَنَّهُم مَّانِعَتُهُمْ حُصُونهُُم مِّنَ اللَّهِ فَأَتَئهُمُ اللَّهُ مِنْ حَيْثُ لَمْ يحَْتَسِبُواْ  وَ قَذَفَ فىِ قُلُوبهِِمُ الرُّعْبَ  يخُْرِبُونَ بُيُوتهَُم بِأَيْدِيهِمْ وَ أَيْدِى الْمُؤْمِنِينَ فَاعْتَبرُِواْ يَأُوْلىِ الْأَبْصَارِ(حشر /2)

اوست خدايى كه كافران اهل كتاب را (يعنى يهود بنى نضير را كه به مكر، قصد قتل پيغمبر صلّى اللَّه عليه و آله كردند) براى اولين بار همگى را از ديارشان بيرون كرد و هرگز شما مسلمين گمان نمى‏كرديد كه آنها از ديار خود بيرون روند و آنها هم حصارهاى محكم خود را نگهبان خود از (قهر و انتقام) خدا مى‏پنداشتند تا آنكه (عذاب) خدا از آنجا كه گمان نمى‏بردند بدانها فرا رسيد و در دلشان (از سپاه اسلام) ترس افكند تا به دست خود و به دست مؤمنان خانه‏هاشان را ويران مى‏كردند، پس اى هوشياران عالم پند و عبرت گيريد.

ss="MsoNormal" style="text-justify: inter-ideograph; margin: 0cm 0cm 0pt; direction: rtl; unicode-bidi: embed; text-align: justify; mso-layout-grid-align: none;" dir="rtl"> 

 حشر” در اصل به معنى حركت دادن جمعيت و خارج ساختن آنها از قرارگاهشان به سوى ميدان جنگ و مانند آن است، و منظور از آن در اينجا اجتماع و حركت مسلمانان از مدينه به سوى قلعه‏هاى يهود، و يا اجتماع يهود براى مبارزه با مسلمين است، و از آنجا كه اين نخستين اجتماع در نوع خود بود در قرآن به عنوان” لاول الحشر” ناميده شد .(تفسير نمونه، ج‏23، ص: 48)

 

اهميت بسيج براى جهاد

 

1يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ مَا لَكمُ‏ْ إِذَا قِيلَ لَكمُ‏ُ انفِرُواْ فىِ سَبِيلِ اللَّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلىَ الْأَرْضِ  أَ رَضِيتُم بِالْحَيَوةِ الدُّنْيَا مِنَ الاَْخِرَةِ  فَمَا مَتَاعُ الْحَيَوةِ الدُّنْيَا فىِ الاَْخِرَةِ إِلَّا قَلِيلٌ(توبه /38)

اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، جهت چيست كه چون به شما امر شود كه براى جهاد در راه خدا بى‏درنگ خارج شويد (چون بار گران) به خاك زمين سخت دل بسته‏ايد؟ آيا راضى به زندگانى دنيا عوض آخرت شده‏ايد؟ در صورتى كه متاع دنيا در پيش عالم آخرت اندكى بيش نيست. (38)

 

ـ مؤمنان ، موظف به بسيج شدن براى نبرد در راه خدا ، به هنگام صدور فرمان جنگ هستند.

 

بسيج بنى اسرائيل

 

قالَ رَبِّ إِنِّي لا أَمْلِكُ إِلاَّ نَفْسِي وَ أَخِي فَافْرُقْ بَيْنَنا وَ بَيْنَ الْقَوْمِ الْفاسِقِينَ (مائده/25)

 

 (موسى) گفت: پروردگارا! همانا من جز خود و برادرم، اختيار كسى را ندارم، پس ميان ما و قوم فاسق و تبهكار فاصله بينداز

 

ـ عذر خواستن موسى ( ع ) در پيشگاه پروردگار ، از ناتوانى خويش در بسيج بنى اسرائيل براى مبارزه با جباران

 

ـ هارون ، همانند موسى ( ع ) ، مأمور بسيج بنى اسرائيل براى فتح سرزمين مقدس شد .

 

آيه بيست و سوم (و قال رجلان . ..) بيانگر آن است كه آن دو مرد نيز همانند هارون مطيع موسى(ع) بودند و اين حقيقت با تفسير جمله <لااملك الا نفسى و اخى> به اينكه تنها اختياردار خود و برادرم هستم و در ميان بنى اسرائيل تنها هارون فرمانبردار من است، سازگار نيست. بنابراين بايد گفت <اخى> مبتدايى است با حذف خبر (و اخى لايملك الانفسه) و نام بردن از خود و برادرش به اين دليل است كه بسيج بنى اسرائيل بر عهده هارون نيز بوده است.

 

 

بسيج در جهاد

وَ لِيَعْلَمَ الَّذِينَ نافَقُوا وَ قِيلَ لَهُمْ تَعالَوْا قاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَوِ ادْفَعُوا قالُوا لَوْ نَعْلَمُ قِتالاً لاتَّبَعْناكُمْ هُمْ لِلْكُفْرِ يَوْمَئِذٍ أَقْرَبُ مِنْهُمْ لِلْإِيمانِ يَقُولُونَ بِأَفْواهِهِمْ ما لَيْسَ فِي قُلُوبِهِمْ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما يَكْتُمُونَ ( ال عمران /167)

 

و چهره‏ى منافقان معلوم شود، (كسانى كه چون) به آنها گفته شد: بياييد شما (هم مثل ديگران) در راه خدا بجنگيد و يا (لا اقل از حريم خود) دفاع كنيد، گفتند: اگر (فنون) جنگى را مى‏دانستيم، حتماً از شما پيروى مى‏كرديم. آنها در آن روز، به كفر نزديك‏تر بودند تا به ايمان. با دهانشان چيزى مى‏گويند كه در دلشان نيست و خداوند به آنچه كتمان مى‏كنند آگاه‏تر است .

 

 

ـ ضرورت بسيج تمامى نيرو هاى مؤمن و غير مؤمن از سوى رهبرى جامعه دينى براى رويارويى با هجوم كافران

 

بنابر اينكه دعوت مطرح شده در آيه، يك دعوت موردى و خاص باشد، نه بيانگر اصل وجوب جهاد و دفاع، الزاماً مخاطبان در آيه دو گروه خواهند بود: گروهى كه <للّه> و <فى سبيل اللّه> در صحنه پيكار حاضر مى شوند و گروهى كه براى دفاع از كيان و مليّت خود و . .. نبرد مى كنند.

 

- انْفِرُوا خِفَافًا وَثِقَالاً وَجَاهِدُوا بِأَمْوَالِكُمْ وَ ( توبه41 )

 

ـ فرمان خداوند به بسيج همه مسلمانان صدر اسلام براى جهاد در راه خدا ، هر چند فاقد تجهيزات كافى نظامى باشند .

انفروا خفافاً و ثقالا

 

 

بسيج عمومى در غزوه تبوك

وَ جاءَ الْمُعَذِّرُونَ مِنَ الْأَعْرابِ لِيُؤْذَنَ لَهُمْ وَ قَعَدَ الَّذِينَ كَذَبُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ سَيُصِيبُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ (توبه /90)

 

باديه‏نشينانى كه (از شركت در جنگ) معذور بودند، (نزد تو) آمدند تا به آنان اذن داده شود (كه در جنگ شركت نكنند)، ولى كسانى كه به خدا و پيامبرش دروغ گفتند (و عذرى نداشتند)، از جنگ باز نشستند. بزودى به كسانى از آنان كه كفر ورزيدند، عذابى دردناك خواهد رسيد .                     ( تفسير نور، ج‏5، ص: 123)

 

ـ بسيج عمومى همه مسلمان ها براى شركت در جنگ تبوك.

 

از آن جايى كه حتى باديه نشينان براى عذرخواهى نزد پيامبر(ص) آمدند، بسيج عمومى و وجوب جهاد بر همگان استفاده مى شود. گفتنى است كه اين بخش از آيات ـ چنانكه مفسران گفته اند ـ درباره جنگ تبوك است.

 

بسيج مجاهدان

 

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكافِرِينَ يُجاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ لا يَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ ذلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِيمٌ ( توبه/54)

 

اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! هر كس از شما كه از دين خود برگردد (به خدا ضررى نمى‏زند، چون) خداوند در آينده قومى را خواهد آورد كه آنان را دوست دارد و آنان نيز خدا را دوست دارند. آنان نسبت به مؤمنان نرم و فروتن و در برابر كافران سرسخت و قاطعند، در راه خدا جهاد مى‏كنند و از ملامت هيچ ملامت‏كننده‏اى نمى‏هراسند. اين فضل خداست كه به هر كه بخواهد (و شايسته ببيند) مى‏دهد و خداوند وسعت بخش بسيار داناست

 

ـ نويد الهى به اعتلاى دين خويش با بسيج مردمانى مجاهد و نستوه ، با صلابت و بى باك از ملامت دشمنان دين

 

 

بسيج نيروها در مبارزه

 

وَ اتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ نُوحٍ إِذْ قالَ لِقَوْمِهِ يا قَوْمِ إِنْ كانَ كَبُرَ عَلَيْكُمْ مَقامِي وَ تَذْكِيرِي بِآياتِ اللَّهِ فَعَلَى اللَّهِ تَوَكَّلْتُ فَأَجْمِعُوا أَمْرَكُمْ وَ شُرَكاءَكُمْ ثُمَّ لا يَكُنْ أَمْرُكُمْ عَلَيْكُمْ غُمَّةً ثُمَّ اقْضُوا إِلَيَّ وَ لا تُنْظِرُونِ ( یونس/71)

 

و بر آنان سرگذشت نوح را بخوان، آن گاه كه به قوم خود گفت: اى قوم من! اگر ماندن و موقعيّت من (در ميان شما) و يادآورى‏ام نسبت به آيات خداوند بر شما سنگين و تحمّل ناپذير است، پس (بدانيد كه) من تنها بر خداوند توكّل كرده‏ام (و از چيزى هراس ندارم) پس شما و شريكانتان فكرتان را جمع كنيد تا چيزى از كارتان بر شما پوشيده نماند، سپس در باره‏ى من تصميم بگيريد و مهلتم ندهيد

 

15 ـ ارزيابى درست و جمع آورى قوا و تصميم گيرى قاطع و به موقع ، از اصول مبارزه است .

 

 

فلسفه بسيج فرعونيان

 

- إِنَّ هَؤُلاَءِ لَشِرْذِمَةٌ قَلِيلُونَ –( شعراء 54)

 

1 - دستور فرعون به مأموران جمع آورى سپاه ، مبنى بر اندك جلوه دادن نيروى بنى اسرائيل به منظور تقويت روحيه مردم و تشويق آنان به پيوستن به سپاه وى

 

جمله <إنّ هـؤلاء. ..> دستور فرعون به مأموران خويش است كه به مردم بگويند: گريزندگان، تعدادى اندك و ضعيف اند. گفتنى است كه كلمه <شرذمة> به عده اى از مردم گفته مى شود و <قليلون> صفت <شرذمة> است; يعنى، عده اى اندك.

 

 سرکار خانم اکرم بهرامیان، معاون پژوهش مدرسه زهرائیه